Kategoryczny imperatyw vs Hipotetyczny imperatyw

Kategoryczny imperatyw vs Hipotetyczny imperatyw

Kategoryczny imperatyw (Categorical Imperative) i hipotetyczny imperatyw (Hypothetical Imperative) to pojęcia wprowadzone przez niemieckiego filozofa Immanuela Kanta w jego etyce. Obydwa dotyczą zasad moralnych i sposobów, w jakie powinniśmy postępować, ale różnią się w swojej naturze i zastosowaniu. Oto kluczowe różnice między nimi:

1. Kategoryczny imperatyw (Categorical Imperative):

— Jest to zasada moralna o absolutnej, bezwarunkowej ważności, która obowiązuje w każdej sytuacji i dla każdego człowieka, niezależnie od okoliczności.

— Zgodnie z Kantem, kategoryczny imperatyw to zasada, która mówi, co należy robić, nie oczekując żadnego warunku ani zewnętrznego celu. Działa niezależnie od naszych pragnień, celów czy korzyści.
— Kategoryczny imperatyw nie opiera się na “jeśli… to…” (czyli warunkowym rozumowaniu), lecz na bezwarunkowym nakazie.
— Przykład kategorycznego imperatywu: “Zawsze traktuj innych ludzi jako cel, a nie tylko jako środek do celu.”
— Kategoryczny imperatyw wyraża się w formie uniwersalnej, czyli każdą decyzję moralną powinno się podejmować, tak jakby miała ona stać się prawem powszechnym (np. postępuj w taki sposób, aby Twoja zasada działania mogła być uniwersalizowana, tzn. aby mogła stać się zasadą obowiązującą wszystkich ludzi).

Imperatyw kategoryczny, w etyce XVIII-wiecznego niemieckiego filozofa Immanuela Kanta, założyciela filozofii krytycznej, zasada postępowania, która jest bezwarunkowa lub absolutna dla wszystkich podmiotów, której ważność lub roszczenie nie zależy od żadnego pragnienia lub celu. Na przykład „Nie kradnij” jest kategoryczne, w odróżnieniu od hipotetycznych imperatywów związanych z pożądaniem, takich jak „Nie kradnij, jeśli chcesz być popularny”. Dla Kanta istniał tylko jeden imperatyw kategoryczny w sferze moralnej, który sformułował na dwa sposoby. „Postępuj tylko według tej maksymy, dzięki której możesz jednocześnie chcieć, aby stała się ona powszechnym prawem” jest czysto formalnym lub logicznym stwierdzeniem i wyraża raczej warunek racjonalności postępowania niż jego moralności, co wyraża inna kantowska formuła: „Postępuj tak, aby traktować człowieczeństwo, czy to we własnej osobie, czy w innej, zawsze jako cel, a nigdy tylko jako środek”.

2. Hipotetyczny imperatyw (Hypothetical Imperative):

— Jest to zasada, która ma zastosowanie w zależności od określonych warunków i celów, jakie chcemy osiągnąć.

— Hipotetyczny imperatyw mówi: “Jeśli chcesz osiągnąć cel X, musisz zrobić Y”. Oznacza to, że działanie jest uzależnione od chęci osiągnięcia określonego rezultatu.
— Hipotetyczny imperatyw nie jest absolutny, ponieważ zależy od naszych subiektywnych pragnień i celów.
— Przykład hipotetycznego imperatywu: “Jeśli chcesz zdać egzamin, musisz się uczyć.”
— Hipotetyczne imperatywy są związane z naszymi pragnieniami i celami. Jeśli ktoś nie chce osiągnąć danego celu, to nie jest zobowiązany do postępowania zgodnie z takim imperatywem.

Zasada postępowania, która ma zastosowanie do jednostki tylko wtedy, gdy pragnie ona określonego celu i zdecydowała się (chciała) działać zgodnie z tym pragnieniem. Chociaż imperatywy hipotetyczne mogą być wyrażane na różne sposoby, ich podstawowa forma logiczna brzmi: „Jeśli chcesz/pragniesz X (lub nie X), musisz (lub nie powinieneś) zrobić Y”. Zachowanie zalecane w imperatywie hipotetycznym może być takie samo lub różne od tego, które nakazuje konwencjonalne prawo moralne. Na przykład: „Jeśli chcesz, aby ci ufano, powinieneś zawsze mówić prawdę”; »Jeśli chcesz stać się bogaty, powinieneś kraść, kiedy tylko może ci się to udać«; i »Jeśli chcesz uniknąć zgagi, nie powinieneś jeść kapsaicyny«. Imperatywy hipotetyczne są przeciwstawiane imperatywom „kategorycznym”, które są regułami postępowania, które ze względu na swoją formę – „Rób (lub nie rób) Y” – są rozumiane jako mające zastosowanie do wszystkich osób, bez względu na ich pragnienia. Przykładami odpowiadającymi powyższym są: „Zawsze mów prawdę”; »Kradnij, kiedy tylko może ci to ujść na sucho«; i »Nie jedz kapsaicyny«. Dla Kanta istnieje tylko jeden imperatyw kategoryczny w sferze moralnej. Niemniej jednak sformułował go na dwa sposoby: „Postępuj tylko zgodnie z tą maksymą, dzięki której możesz jednocześnie chcieć, aby stała się ona powszechnym prawem” oraz »Postępuj tak, aby traktować ludzkość (…) zawsze jako cel, a nigdy tylko jako środek«.

Podsumowanie różnic:

— Kategoryczny imperatyw jest bezwarunkowy i obowiązuje zawsze, niezależnie od celów, natomiast hipotetyczny imperatyw jest uzależniony od warunków, celów lub pragnień osoby działającej.
— Kategoryczny imperatyw dotyczy zasad moralnych, które są uniwersalne i obowiązują wszystkich, natomiast hipotetyczny imperatyw dotyczy zasad, które odnoszą się do osiągania określonych celów, które mogą być różne w zależności od osoby.

 

Zobacz na: Teorie etyki
Prakseologia i prawda o grze [czerwonej pigułce]
Czerwono Pigułkowe role: Prakseologia dominującego mężczyzny – Ian Ironwood

Niebieska Pigułka vs Czerwona Pigułka