Modele mentalne

Modele mentalne

„Uważaj na swoje myśli, stają się słowami. Uważaj na swoje słowa, stają się czynami. Uważaj na swoje czyny, stają się nawykami. Uważaj na swoje nawyki, stają się charakterem. Uważaj na swój charakter, staje się twoim przeznaczeniem.” – podobno Lao Tze

“Wszyscy mamy modele mentalne: soczewki, przez które widzimy świat, które kierują naszymi reakcjami na wszystko, czego doświadczamy. Świadomość swoich modeli mentalnych jest kluczem do bycia obiektywnym” – Elizabeth Thornton

„Miarą racjonalnego wykształcenia jest nie tyle znajomość szczegółów, ile znajomość związków ogólnych i oparta na niej umiejętność wyrabiania sobie poglądów w poszczególnych sprawach.” – Marian Mazur

„Idee są potężniejsze od karabinów. Skoro nie pozwalamy naszym wrogom na posiadanie karabinów, to dlaczego mamy im pozwolić na posiadanie idei?” — Józef Stalin

Wszystkie modele są błędne, niektóre są przydatne
Sześć rodzajów problemów – Marian Mazur
Cykl Obserwuj, Zorientuj, Zdecyduj i Działaj [O.O.D.A. Loop]

“…nie możesz tak naprawdę cokolwiek wiedzieć, jeśli pamiętasz tylko pojedyncze fakty. Jeśli fakty nie łączą się w sieć teorii, to nie masz ich w użytecznej formie. Musisz mieć w głowie modele. I musisz ułożyć swoje doświadczenie na tej siatce modeli…” – Charlie Munger

Czym są modele mentalne? Model mentalny to wyjaśnienie tego, jak coś działa. Wyrażenie “model mentalny” jest nadrzędnym terminem dla każdego rodzaju koncepcji, ram lub światopoglądu, który masz w swoim umyśle. Modele mentalne pomagają zrozumieć życie.

Na przykład podaż i popyt to model mentalny, który pomaga zrozumieć, jak działa gospodarka. Teoria gier to model mentalny, który pomaga zrozumieć, jak działają relacje i zaufanie. Entropia to model mentalny, który pomaga zrozumieć, jak działają zaburzenia i rozpad.

Modele mentalne kierują również percepcją i zachowaniem. Są to narzędzia myślenia, których używasz do zrozumienia życia, podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów. Nauka nowego modelu mentalnego daje ci nowy sposób postrzegania świata – tak jak na przykład Richard Feynman uczy nowej techniki matematycznej.

Modele mentalne, głębokie historie i prawdziwa obserwacja

Modele mentalne są niedoskonałe, ale użyteczne. Nie ma jednego modelu mentalnego z fizyki lub inżynierii, który zapewniałby bezbłędne wyjaśnienie całego wszechświata, ale najlepsze modele mentalne z tych dyscyplin pozwoliły nam budować mosty i drogi, rozwijać nowe technologie, a nawet podróżować w kosmos. Jak ujął to historyk Yuval Noah Harari: “Naukowcy ogólnie zgadzają się, że żadna teoria nie jest w 100% poprawna. Zatem prawdziwym testem wiedzy nie jest prawda, ale użyteczność”.

Najlepsze modele mentalne to idee o największej użyteczności. Są one bardzo przydatne w codziennym życiu. Zrozumienie tych koncepcji pomoże ci dokonywać mądrzejszych wyborów i podejmować lepsze działania. Właśnie dlatego rozwijanie szerokiej bazy modeli mentalnych ma kluczowe znaczenie dla każdego, kto chce myśleć jasno, racjonalnie i skutecznie.

Rozszerzanie zestawu modeli mentalnych jest czymś, nad czym eksperci muszą pracować tak samo, jak nowicjusze. Wszyscy mamy swoje ulubione modele mentalne, te, które naturalnie wybieramy jako wyjaśnienie tego, jak lub dlaczego coś się wydarzyło. Wraz z wiekiem i rozwojem wiedzy specjalistycznej w danej dziedzinie, mamy tendencję do preferowania modeli mentalnych, które są nam najbardziej znane.

Problem polega na tym, że gdy pewien światopogląd zdominuje twoje myślenie, będziesz próbował wyjaśnić każdy problem, przed którym staniesz, za pomocą tego światopoglądu. W tę pułapkę szczególnie łatwo wpaść, gdy jest się inteligentnym lub utalentowanym w danej dziedzinie.

Im bardziej opanujesz jeden model myślowy, tym bardziej prawdopodobne jest, że doprowadzi on do twojego upadku, ponieważ zaczniesz stosować go bezkrytycznie do każdego problemu. To, co wygląda na ekspertyzę, jest często ograniczeniem. Jak mówi popularne przysłowie: “Jeśli masz tylko młotek, wszystko wygląda jak gwóźdź”.

Rozważmy pewien przykład autorstwa biologa Roberta Sapolsky’ego. Pyta on: “Dlaczego kurczak przeszedł przez ulicę?”. Następnie udziela odpowiedzi od różnych ekspertów.
— Jeśli zapytasz biologa ewolucyjnego, może on powiedzieć coś w stylu: “Kurczak przekroczył drogę, ponieważ zobaczył potencjalnego partnera po drugiej stronie”.
— Jeśli zapytasz kinezjologa, może powiedzieć: “Kurczak przekroczył drogę, ponieważ mięśnie w nodze kurczyły się i ciągnęły kość nogi do przodu podczas każdego kroku”.
— Jeśli zapytasz naukowca zajmującego neurobiologią, może on powiedzieć: “Kurczak przekroczył drogę, ponieważ neurony w mózgu kurczaka uruchomiły się i wywołały ruch”.

Technicznie rzecz biorąc, żaden z tych ekspertów się nie myli. Ale nikt też nie widzi całego obrazu. Każdy indywidualny model mentalny to tylko jeden z poglądów na rzeczywistość. Wyzwania i sytuacje, przed którymi stajemy w życiu, nie mogą być całkowicie wyjaśnione przez jedną dziedzinę lub branżę, niezbędne jest podejście interdyscyplinarne.

Wszystkie perspektywy zawierają jakiś element prawdy. Żadna z nich nie zawiera pełnej prawdy.

Poleganie na wąskim zestawie narzędzi myślowych jest jak noszenie mentalnego kaftana bezpieczeństwa. Twój poznawczy zakres ruchu jest ograniczony. Gdy zestaw modeli myślowych jest ograniczony, ograniczony jest również potencjał znalezienia rozwiązania. Aby uwolnić swój pełny potencjał, musisz zebrać szereg modeli mentalnych. Musisz rozbudować swój zestaw narzędzi do podejmowania decyzji. Tak więc sekretem świetnego myślenia jest uczenie się i stosowanie różnych modeli mentalnych.

Proces gromadzenia modeli mentalnych przypomina nieco poprawę wzroku. Każde oko widzi coś samodzielnie. Jeśli jednak zasłonisz jedno z nich, stracisz część sceny. Niemożliwe jest zobaczenie pełnego zakresu obrazu, gdy patrzysz tylko jednym okiem.

Podobnie modele mentalne zapewniają wewnętrzny obraz tego, jak działa świat. Powinniśmy stale ulepszać i poprawiać jakość tego obrazu. Oznacza to czytanie najlepszych książek, studiowanie podstaw pozornie niezwiązanych ze sobą dziedzin i uczenie się od ludzi z bardzo różnymi doświadczeniami życiowymi.

Oko umysłu potrzebuje różnorodnych modeli mentalnych, aby stworzyć jak najbardziej kompletny obraz tego, jak działa świat. Im więcej masz źródeł, z których możesz czerpać, tym jaśniejsze staje się twoje myślenie. Jak zauważa filozof Alain de Botton, “głównym wrogiem dobrych decyzji jest brak wystarczającej perspektywy na dany problem”.

“O wszystkim decyduje perspektywa. O perspektywie decydujesz Ty. Ty decydujesz o wszystkim” – Xavier Messing

Dobry osąd wynika z doświadczenia, doświadczenie wynika ze złego osądu.

Istnieją tysiące modeli mentalnych, ale te najlepsze mają szerokie zastosowanie w życiu i są przydatne w wielu różnych sytuacjach.

Spośród wszystkich modeli mentalnych, które ludzkość wygenerowała na przestrzeni dziejów, istnieje zaledwie kilkadziesiąt, które należy opanować, aby całkiem dobrze zrozumieć, jak działa świat. Cytując Charliego Mungera, “80 lub 90 ważnych modeli będzie stanowić około 90% ładunku, który sprawi, że staniesz się mądrą osobą. A spośród nich tylko garstka naprawdę niesie ze sobą bardzo ciężki ładunek”.

Na podstawie: Mental  Models

Zobacz na: Teoria decyzji opartych na narracji
Percepcja to projekcja
Nowy sposób wyjaśniania – David Deutsch
Czy widzimy rzeczywistość taką, jaka ona jest – Donald Hoffman
Witamy w Nierzeczywistości – Ryan Holiday
O żywotnej potrzebie wolności słowa – prof. Jordan Peterson
Paradoks wyboru – Barry Schwartz

O tworzeniu pojęć klasowych oraz teoriach adekwatnych, kulawych i skaczących – Leon Petrażycki

 

„Nie możemy rozwiązywać problemów używając takich samych schematów myślowych, jakimi posługiwaliśmy się kiedy te problemy się pojawiały” – Einstein

Nie ma rozwiązań, są tylko kompromisy – Thomas Sowell

– Jak brzmi przesłanka liberałów?
Thomas Sowell: Jak sądzę główna teza brzmi, że człowiek rodzi się wolny, lecz zewsząd nakłada mu się kajdany i faktycznym problemem świata jest to, że instytucje są w błędzie. Gdyby instytucje funkcjonowały poprawnie, to… Nie ma nic takiego w naturze człowieka, co sprawiałoby, że nie możemy być szczęśliwi i wini się tutaj złe instytucje.
– A przesłanka konserwatywna?
Thomas Sowell: Człowiek rodzi się jako osoba niedoskonała. Nie istnieje coś takiego jak rozwiązanie problemu, wyłącznie kompromisy. Cokolwiek uczynisz, by naprawić jedną ludzką niedoskonałość, generuje to problem gdzie indziej i należy mierzyć w najlepszy możliwy kompromis i na tylko tyle możesz mieć nadzieje.
Alan Wolfe słusznie zauważył, że 3 pytania wystarczą, by zadać kłam argumentom lewicy.
Pierwsze pytanie: w porównaniu z czym?
Drugie: jakim kosztem?
Wreszcie trzecie: jakimi twardymi dowodami dysponujesz?
Zaledwie garstka pomysłów na lewicy przejdzie pomyślnie ten test.
– A przekonania głoszone przez konserwatystów zdadzą ten test?
Thomas Sowell: Owszem, jak sądzę. To dlatego, że nie zakładają istnienia jakiegoś jednego rozwiązania. Adam Smith wcale nie wierzył, że rząd czy rynek są w stanie samodzielnie rozwiązać każdy problem. Że trzeba umieć tolerować pewne rzeczy. Czy lewica nie jest w stanie tolerować jakiegokolwiek zła. Chcą zniszczyć ostatnie resztki segregacji rasowej. Naprawdę? Ale jakim kosztem? Jakim kosztem?