Wewnętrzne i Zewnętrzne Poczucie Umiejscowienia Kontroli

Wewnętrzne i Zewnętrzne Poczucie Umiejscowienia Kontroli

Kiedy zmagasz się z wyzwaniem w swoim życiu, czy czujesz, że masz wpływ na rezultat, czy raczej wierzysz, że jesteś zdany na łaskę sił zewnętrznych? Twoja odpowiedź na to pytanie odnosi się do Twojego poczucia umiejscowienia kontroli.

Nasze umiejscowienie kontroli wpływa na to, jak reagujemy na wydarzenia w naszym życiu i jak bardzo jesteśmy zmotywowani do działania. Jeśli wierzysz, że to Ty trzymasz ster swojego losu, masz większe szanse na zmianę sytuacji, gdy zajdzie taka potrzeba. Z kolei jeśli uważasz, że rezultat jest poza Twoimi możliwościami wpływu, prawdopodobnie rzadziej będziesz podejmować wysiłki, aby coś zmienić.

 

Czym jest umiejscowienie kontroli?

 

Umiejscowienie kontroli to stopień, w jakim myślisz i/lub czujesz, że masz wpływ na wydarzenia, które kształtują Twoje życie. Innymi słowy, jest to „przekonanie o tym, czy wyniki naszych działań zależą od tego, co robimy (orientacja na kontrolę wewnętrzną), czy też od zdarzeń pozostających poza naszą osobistą kontrolą (orientacja na kontrolę zewnętrzną)” – wyjaśnia psycholog Philip Zimbardo^[1].

W 1954 roku psycholog Julian Rotter zasugerował, że nasze zachowanie jest kontrolowane przez nagrody i kary. Konsekwencje naszych działań kształtują nasze przekonania co do prawdopodobnych efektów przyszłych zachowań^[2].

Nasze oczekiwania co do określonych rezultatów wpływają na nasze zachowania i postawy. Innymi słowy, jednostka jest bardziej skłonna dążyć do celu, jeśli w przeszłości była nagradzana za podobne wysiłki i wierzy, że może wpłynąć na swoje szanse na przyszły sukces.

W 1966 roku Rotter opublikował skalę zaprojektowaną do pomiaru i oceny wewnętrznego oraz zewnętrznego umiejscowienia kontroli^[3]. Skala ta opiera się na wymuszonej odpowiedzi pomiędzy dwiema alternatywami, w każdym pytaniu respondent musi wybrać jedną z dwóch możliwości.

Chociaż skala ta była szeroko stosowana, stała się także przedmiotem krytyki ze strony osób, które uważają, że umiejscowienia kontroli nie można w pełni zrozumieć ani zmierzyć za pomocą tak uproszczonego narzędzia^[4].

 

Wewnętrzne vs. zewnętrzne umiejscowienie kontroli

 

Jeśli wierzysz, że masz kontrolę nad tym, co się dzieje, posiadasz to, co psychologowie nazywają wewnętrznym umiejscowieniem kontroli. Jeśli wierzysz, że nie masz kontroli nad tym, co się dzieje, a winę ponoszą czynniki zewnętrzne, mówimy o zewnętrznym umiejscowieniu kontroli^[5].

Warto zauważyć, że umiejscowienie kontroli to spektrum. Nikt nie ma w 100% wewnętrznego ani w 100% zewnętrznego umiejscowienia kontroli. Większość ludzi znajduje się gdzieś pomiędzy tymi dwoma skrajnościami.

Oto cechy osób z dominującym wewnętrznym lub zewnętrznym umiejscowieniem kontroli^[6]:

Wewnętrzne umiejscowienie kontroli

— Częściej biorą odpowiedzialność za swoje działania.
— Mają tendencję do mniejszego ulegania opiniom innych.
— Często osiągają lepsze wyniki w zadaniach, gdy mogą pracować we własnym tempie.
— Zazwyczaj mają silne poczucie własnej skuteczności.
— Często ciężko pracują, aby osiągnąć to, czego chcą.
— Czują się pewnie w obliczu wyzwań.
— Mają tendencję do lepszego zdrowia fizycznego.
— Deklarują większe poczucie szczęścia i niezależności.
— Często odnoszą większe sukcesy zawodowe.

Zewnętrzne umiejscowienie kontroli

— Obwiniają czynniki zewnętrzne za swoją sytuację.
— Sukces przypisują często szczęściu lub przypadkowi.
— Nie wierzą, że mogą zmienić swoją sytuację własnym wysiłkiem.
— Często czują się bezradni lub pozbawieni wpływu w trudnych sytuacjach.
— Są bardziej podatni na wyuczoną bezradność.

 

Jaką rolę odgrywa umiejscowienie kontroli w Twoim życiu?

 

Wewnętrzne umiejscowienie kontroli często bywa utożsamiane z „samostanowieniem” lub „sprawczością osobistą”. Niektóre badania sugerują, że mężczyźni mają tendencję do wyższego poziomu wewnętrznego umiejscowienia kontroli niż kobiety^[7], podczas gdy inne wskazują odwrotnie, że to kobiety mają większe wewnętrzne umiejscowienie kontroli^[8]. Istnieją też badania, które pokazują, że wraz z wiekiem ludzie przesuwają się w stronę bardziej wewnętrznego umiejscowienia kontroli^[9].

Badacze ustalili, że ogólnie osoby z wewnętrznym umiejscowieniem kontroli mają tendencję do odczuwania bardziej pozytywnych skutków, takich jak większa stabilność emocjonalna^[6].
Jednak ważne jest, aby pamiętać, że wewnętrzne umiejscowienie kontroli nie zawsze oznacza „dobre”, a zewnętrzne umiejscowienie kontroli nie zawsze oznacza „złe”.

W pewnych kontekstach posiadanie zewnętrznego umiejscowienia kontroli może być korzystne, szczególnie wtedy gdy sytuacja stanowi zagrożenie dla poczucia własnej wartości lub faktycznie znajduje się poza kontrolą danej osoby.
Na przykład osoba, która przegrywa mecz sportowy, może czuć się przygnębiona lub niespokojna, jeśli ma silne wewnętrzne umiejscowienie kontroli.

Jeśli ta osoba będzie myśleć: „Jestem słaby w sporcie i nie staram się wystarczająco”, może pozwolić, aby porażka wpłynęła na jej obraz siebie i odczuwała stres w przyszłych rozgrywkach. Natomiast jeśli w takiej sytuacji przyjmie perspektywę zewnętrzną w postaci np. „Mieliśmy pecha, że trafiliśmy na tak silną drużynę” albo „Słońce raziło mnie w oczy!”, prawdopodobnie poczuje się bardziej zrelaksowana i mniej zestresowana.

 

Czy masz zewnętrzne czy wewnętrzne poczucie umiejscowienia kontroli?

Na jakim miejscu kontinuum się znajdujesz? Przeczytaj poniższe stwierdzenia i wybierz zestaw, który najlepiej opisuje Twój sposób patrzenia na życie.

Perspektywa 1

— Często mam poczucie, że mam niewielką kontrolę nad swoim życiem i tym, co mi się przydarza.
— Ludzie rzadko dostają to, na co zasługują.
— Nie warto wyznaczać sobie cele ani robić plany, bo zbyt wiele rzeczy może się wydarzyć poza moją kontrolą.
— Życie to gra losowa.
— Jednostki mają niewielki wpływ na wydarzenia na świecie.

Jeśli powyższe stwierdzenia najlepiej odzwierciedlają Twój sposób myślenia, to wygląda na to, że masz zewnętrzne poczucie umiejscowienia kontroli.

Perspektywa 2

— Jeśli ciężko pracujesz i poświęcisz się celowi, możesz osiągnąć wszystko.
— Nie ma czegoś takiego jak los czy przeznaczenie.
— Jeśli pilnie się uczysz i jesteś dobrze przygotowany, możesz dobrze wypaść na egzaminach.
— Sukces ma niewiele wspólnego ze szczęściem; to głównie kwestia poświęcenia i wysiłku.
— Na dłuższą metę ludzie zazwyczaj dostają w życiu to, na co zasługują.

Jeśli powyższe stwierdzenia najlepiej odzwierciedlają Twój sposób myślenia, to wygląda na to, że masz wewnętrzne umiejscowienie kontroli.

 

Podsumowanie

Twoje umiejscowienie kontroli może mieć ogromny wpływ na Twoje życie, od tego jak radzisz sobie ze stresem, po motywację do przejęcia sterów nad swoim losem.
W wielu przypadkach posiadanie wewnętrznego umiejscowienia kontroli może być korzystne, oznacza to bowiem, że wierzysz, iż Twoje własne działania mają wpływ na rezultaty.

Jeśli charakteryzujesz się zewnętrznym umiejscowieniem kontroli, pomocne może być aktywne zmienianie sposobu, w jaki postrzegasz sytuacje i wydarzenia. Zamiast patrzeć na siebie jako na biernego obserwatora niesionego przez nurt życia, zastanów się, jakie działania możesz podjąć, aby wpłynąć na wynik.

Źródło: Locus of Control and Your Life

Zobacz na: Mentalny Punkt Wyjścia
Wewnętrzne i Zewnętrzne Poczucie Umiejscowienia KontroliEkstremalna Odpowiedzialność – Jocko
Witamy w Krainie Rozumowania Emocjonalnego: Na Twoim miejscu zawróciłabym
Weź odpowiedzialność za swoje działania, aby uniknąć jej negatywnej intymności emocjonalnej.
Stadia rozwoju moralnego według Kohlberga
Myślenie pojęciowe, a myślenie stereotypowe – Andrzej Wronka, Kazimierz Ajdukiewicz, Józef Kossecki

 

Tabela porównująca wewnętrzne i zewnętrzne umiejscowienie kontroli:

Cecha / Aspekt	Wewnętrzne umiejscowienie kontroli	Zewnętrzne umiejscowienie kontroli
Przekonanie o źródle wpływu	„Moje działania decydują o rezultatach.”	„To, co się dzieje, zależy głównie od czynników zewnętrznych.”
Postawa wobec sukcesu	Sukces = efekt pracy, determinacji i przygotowania.	Sukces = efekt szczęścia, przypadku lub wpływu innych.
Postawa wobec porażki	Analiza własnych błędów, szukanie sposobów poprawy.	Obwinianie okoliczności, innych osób lub pecha.
Motywacja do działania	Wysoka: poczucie, że wysiłek ma sens.	Niska: przekonanie, że wysiłek niewiele zmieni.
Radzenie sobie ze stresem	Większa odporność, szukanie rozwiązań.	Częstsze poczucie bezradności i rezygnacji.
Zdrowie psychiczne	Częściej poczucie sprawczości i satysfakcji z życia.	Wyższe ryzyko frustracji i wyuczonej bezradności.
Przykład sytuacyjny – egzamin	„Nie zdałem, bo źle się przygotowałem. Następnym razem przygotuję się lepiej.”	„Nie zdałem, bo egzaminator był niesprawiedliwy i pytania były podchwytliwe.”
Przykład sytuacyjny – sport	„Przegraliśmy, bo zabrakło nam treningu. Musimy to poprawić.”	„Przegraliśmy, bo przeciwnicy mieli farta i sędzia był stronniczy.”