Wiarygodne Zaprzeczanie

Wiarygodne Zaprzeczanie

Wiarygodne Zaprzeczanie [ang. Plausible deniability] to zdolność ludzi, zazwyczaj wyższych urzędników w formalnym lub nieformalnym łańcuchu dowodzenia, do zaprzeczania wiedzy lub odpowiedzialności za działania popełnione przez lub w imieniu członków ich hierarchii organizacyjnej. Mogą to robić z powodu braku lub nieobecności dowodów, które mogłyby potwierdzić ich udział, nawet jeśli byli osobiście zaangażowani lub przynajmniej świadomie nieświadomi działań. Jeśli nielegalne lub w inny sposób niehonorowe i niepopularne działania staną się publiczne, wysocy rangą urzędnicy mogą zaprzeczyć jakiejkolwiek świadomości takich działań, aby się odizolować i przenieść winę na agentów, którzy je przeprowadzili, ponieważ są pewni, że sceptycy wątpiący w ich wersje nie będą w stanie udowodnić czegokolwiek. Brak dowodów przeciwnych pozornie sprawia, że zaprzeczenie jest wiarygodne (prawdopodobne), ale czasami sprawia, że ​​wszelkie oskarżenia są po prostu niewykonalne.

Termin ten zazwyczaj oznacza przemyślane działanie, takie jak celowe stworzenie warunków do wiarygodnego uniknięcia odpowiedzialności za swoje przyszłe działania lub wiedzę. W niektórych organizacjach istnieją doktryny prawne, takie jak odpowiedzialność dowodzenia, które nakładają na główne strony odpowiedzialność za działania podwładnych, którzy są zaangażowani w działania i unieważniają wszelką ochronę prawną, jaką niosłoby ze sobą ich zaprzeczenie zaangażowania.

W polityce i szpiegostwie zaprzeczanie odnosi się do zdolności potężnego gracza lub instytucji wywiadowczej do przerzucania odpowiedzialności i unikania ciosów poprzez potajemne organizowanie działań podejmowanych w jej imieniu przez stronę trzecią, która pozornie nie jest powiązana z głównym graczem. W kampaniach politycznych wiarygodne zaprzeczenie pozwala kandydatom zachować czystość i potępić reklamy osób trzecich, które wykorzystują nieetyczne podejście lub potencjalnie zniesławiające insynuacje.

Chociaż wiarygodne zaprzeczanie istniało w całej historii, termin ten został ukuty przez CIA na początku lat 60. XX wieku w celu opisania ukrywania informacji przez wyższych urzędników, aby chronić ich przed reperkusjami, gdyby nielegalne lub niepopularne działania stały się publicznie znane.

 

Kluczowe elementy koncepcji:

1. Brak bezpośrednich dowodów: Wiarygodne zaprzeczanie opiera się na tym, że brak fizycznych dowodów lub dokumentacji uniemożliwia udowodnienie, że osoby na wyższych stanowiskach miały jakiekolwiek związki z kontrowersyjnymi działaniami. W praktyce oznacza to, że jeśli brak jest twardych dowodów na ich udział lub świadome zlecenie działań, ich zaprzeczenie jest uznawane za prawdopodobne i trudne do podważenia.

2. Strategia zaprzeczania: Kiedy nielegalne lub nieetyczne działania wychodzą na jaw, osoby na szczycie hierarchii organizacyjnej mogą używać wiarygodnego zaprzeczania jako narzędzia obrony. Twierdzą, że nie miały świadomości o tych działaniach, pomimo że mogły one wynikać z decyzji podjętych przez ich podwładnych. Celem jest oddzielenie się od odpowiedzialności i przerzucenie winy na niższe szczeble organizacyjne.

3. Hierarchia organizacyjna: Wiarygodne zaprzeczanie jest szczególnie efektywne w kontekście organizacji, które mają złożoną strukturę dowodzenia, w której osoby na niższych szczeblach podejmują działania w imieniu wyższych rangą liderów. Wyższe stanowiska mogą twierdzić, że nie miały wpływu na działania niższych rangą osób, nawet jeśli te działania były wynikiem wcześniejszych decyzji ich przełożonych.

4. Sceptycyzm a niemożność dowodzenia: Jednym z kluczowych elementów tej strategii jest to, że sceptycy, którzy wątpią w wersję wydarzeń przedstawioną przez wyższych rangą urzędników, nie mają wystarczających dowodów, by podważyć ich zaprzeczenie. Takie zaprzeczenie jest “prawdopodobne”, ponieważ nie ma dowodów na to, że liderzy wiedzieli o działaniach swoich podwładnych, nawet jeśli są one logicznie powiązane z ich polityką lub decyzjami. W rezultacie oskarżenia często stają się niewykonalne.

5. Etyka i polityka: Choć wiarygodne zaprzeczanie może być skuteczne w unikaniu odpowiedzialności, wprowadza to również poważne pytania etyczne. Pomaga utrzymać władzę osób odpowiedzialnych za organizację, ale równocześnie może prowadzić do braku przejrzystości i odpowiedzialności. Z perspektywy politycznej i publicznej, może być postrzegane jako narzędzie manipulacji, które pozwala liderom na uniknięcie konsekwencji za działania, które nie spotkałyby się z akceptacją opinii publicznej, gdyby były im przypisane.

 

Przegląd

 

Prawdopodobnie kluczową koncepcją wiarygodnego zaprzeczenia jest wiarygodność. Urzędnikowi państwowemu stosunkowo łatwo jest wydać ogólne zaprzeczenie działania i możliwe jest zniszczenie lub ukrycie dowodów po fakcie, co może być wystarczające, aby na przykład uniknąć postępowania karnego. Opinia publiczna może jednak nie uwierzyć w zaprzeczenie, zwłaszcza jeśli istnieją mocne dowody poszlakowe lub jeśli działanie jest uważane za tak mało prawdopodobne, że jedynym logicznym wyjaśnieniem jest to, że zaprzeczenie jest fałszywe.

Koncepcja ta jest jeszcze ważniejsza w szpiegostwie. Informacje wywiadowcze mogą pochodzić z wielu źródeł, w tym osobowych źródeł informacji. Ujawnienie informacji, do których tylko kilka osób ma uprzywilejowany dostęp, może bezpośrednio zaangażować niektóre osoby w ujawnienie. Przykładem może być sytuacja, w której urzędnik podróżuje potajemnie, a tylko jeden z jego współpracowników zna konkretne plany podróży. Jeśli urzędnik ten zostanie zamordowany podczas swojej podróży, a okoliczności zabójstwa silnie sugerują, że zabójca miał wiedzę o planach podróży urzędnika, prawdopodobnym wnioskiem jest to, że jego pomocnik zdradził urzędnika. Może nie być bezpośrednich dowodów łączących współpracownika z zabójcą, ale współpracę można wywnioskować z samych faktów, co czyni zaprzeczenie doradcy nieprawdopodobnym.

 

Historia

 

Korzenie tego terminu sięgają dokumentu 10/2 Rady Bezpieczeństwa Narodowego [National Security Council] prezydenta USA Harry’ego Trumana z 18 czerwca 1948 r., który definiował “tajne operacje” jako “wszystkie działania (z wyjątkiem wymienionych w niniejszym dokumencie), które są prowadzone lub sponsorowane przez ten rząd przeciwko wrogim obcym państwom lub grupom lub w celu wsparcia przyjaznych obcych państw lub grup, ale które są tak zaplanowane i wykonane, że jakakolwiek odpowiedzialność rządu USA za nie, nie jest oczywista dla osób nieupoważnionych, a jeśli zostanie ujawniona, rząd USA może wiarygodnie zrzec się wszelkiej odpowiedzialności za nie”. Podczas administracji Eisenhowera, dokument NSC 10/2 został włączony do bardziej szczegółowego NSC 5412/2 “Covert Operations [Operacje Tajne]”. NSC 5412 został odtajniony w 1977 roku i znajduje się w Archiwum Narodowym. Wyrażenie “Wiarygodne Zaprzeczenie” zostało po raz pierwszy użyte publicznie przez dyrektora Centralnej Agencji Wywiadowczej (CIA) Allena Dullesa. Z drugiej strony, idea ta jest znacznie starsza. Na przykład w XIX wieku Charles Babbage opisał znaczenie posiadania “kilku po prostu uczciwych ludzi” w komitecie, którzy mogliby zostać tymczasowo usunięci z obrad, gdy “pojawi się szczególnie delikatna kwestia”, tak aby jeden z nich mógł “oświadczyć prawdziwie, jeśli to konieczne, że nigdy nie był obecny na żadnym spotkaniu, na którym zaproponowano nawet wątpliwy kurs”.

 

 

Komisja Franka Churcha

 

Komisja Senacka USA, Komisja F. Churcha, w latach 1974–1975 prowadziła śledztwo w sprawie agencji wywiadowczych. W toku śledztwa wyszło na jaw, że CIA, sięgając wstecz do administracji Kennedy’ego, planowała zabójstwo szeregu zagranicznych przywódców, w tym kubańskiego Fidela Castro, jednak sam prezydent, który wyraźnie popierał takie działania, nie był tego świadomy, ani nie był bezpośrednio w to zaangażowany, przez co mógł zaprzeczać, że posiada jakąkolwiek wiedzę na ten temat.  Określono to mianem „wiarygodnego zaprzeczenia”.

     „Nieprzypisywanie Stanom Zjednoczonym tajnych operacji było pierwotnym i głównym celem tak zwanej doktryny „wiarygodnej zaprzeczenia”. Dowody przedstawione Komisji wyraźnie wskazują, że koncepcja ta, mająca na celu ochronę Stanów Zjednoczonych i ich agentów przed konsekwencjami ujawnień, zostało rozszerzone, aby zamaskować decyzje prezydenta i jego starszych pracowników.” –Komitet Franka Churcha

Wiarygodne zaprzeczenie wiąże się z tworzeniem struktur władzy i łańcuchów dowodzenia na tyle luźnych i nieformalnych, że w razie potrzeby można im zaprzeczyć. Pomysł był taki, że CIA, a później inne instytucje, mogłyby otrzymywać kontrowersyjne instrukcje od wpływowych osobistości, w tym samego prezydenta, ale w razie potrzeby można byłoby zaprzeczyć istnieniu i prawdziwemu źródłu tych instrukcji, gdyby na przykład operacja poszła katastrofalnie nie tak i administracja musiała zrzec się odpowiedzialności.

 

Późniejsze bariery legislacyjne

 

Ustawa Hughesa-Ryana z 1974 roku starała się położyć kres wiarygodnym zaprzeczeniom, wymagając prezydenckiego uznania każdej operacji za ważną dla bezpieczeństwa narodowego, a ustawa o nadzorze nad wywiadem z 1980 roku wymagała powiadamiania Kongresu o wszystkich tajnych operacjach. Obie ustawy są jednak na tyle niejasne i pełne luk, że władza wykonawcza może udaremnić intencje ich autorów, co pokazała afera Iran-Contras. Członkowie Kongresu mają dylemat, ponieważ po otrzymaniu informacji nie są w stanie powstrzymać akcji, chyba że ujawnią jej istnienie, a tym samym wykluczą możliwość ukrycia.

 

Doniesienia mediów

 

„(Komisja Churcha) przyznała, że aby zapewnić Stanom Zjednoczonym “wiarygodne zaprzeczenie” w przypadku odkrycia spisków przeciwko Castro, autoryzacja prezydenta mogła zostać następnie „ukryta”. (Komisja Churcha) oświadczyła również, że niezależnie od zakresu wiedzy, prezydenci Eisenhower, Kennedy i Johnson powinni ponosić “ostateczną odpowiedzialność” za działania swoich podwładnych.”  – John M. Crewdson, The New York Times

„Urzędnicy CIA celowo używali ezopowego języka w rozmowach z prezydentem i innymi osobami spoza agencji. (Richard Helms) zeznał, że nie chciał “zawstydzać prezydenta” ani siedzieć przy oficjalnym stole, mówiąc o “zabijaniu lub mordowaniu”. W raporcie uznano to za naganne, stwierdzając: “Nienazywanie brudnych interesów ich właściwą nazwą mogło zwiększyć ryzyko prowadzenia brudnych interesów”. Komisja zasugerowała również, że system dowodzenia i kontroli mógł być celowo niejednoznaczny, aby dać prezydentom szansę na “wiarygodne zaprzeczenie”.”  – Anthony Lewis, The New York Times

„To, co sprawiło, że odpowiedzialność była trudna do ustalenia z perspektywy czasu, to wyrafinowany system zinstytucjonalizowanej niejasności i peryferii, dzięki któremu żaden urzędnik – a zwłaszcza prezydent – nie musiał oficjalnie popierać wątpliwych działań. Nieprzyjemne rozkazy rzadko były zapisywane na papierze, a zapisy, które znalazła komisja, zawierały odniesienia do “usunięcia”, “magicznego przycisku” i “ostateczności”. Tak więc agencja mogła czasami błędnie odczytywać instrukcje z góry, ale częściej wydawała się odciążać prezydentów, którzy wiedzieli, że są rzeczy, o których nie chcą wiedzieć. Jak powiedział komisji były dyrektor CIA Richard Helms: “Trudność z tego rodzaju rzeczami, jak wszyscy panowie boleśnie zdają sobie sprawę, polega na tym, że nikt nie chce zawstydzać prezydenta Stanów Zjednoczonych“.”    – Newsweek, The CIA’S Hit List [Lista celów CIA], 1 grudnia 1975 r., s. 28

 

Afera Iran-Contras

 

W swoich zeznaniach przed komisją kongresową badającą aferę Iran-Contras, wiceadmirał John Poindexter stwierdził: “Podjąłem świadomą decyzję, by nie pytać o to prezydenta, aby odizolować go od tej decyzji i zapewnić prezydentowi możliwość zaprzeczenia w przyszłości, gdyby sprawa kiedykolwiek wyciekła“.

 

Odtajnione dokumenty rządowe

 

–Telegram od ambasadora w Wietnamie Henry’ego Cabota Lodge’a Jr. do specjalnego asystenta ds. bezpieczeństwa narodowego McGeorge’a Bundy’ego w sprawie opcji USA w odniesieniu do możliwego zamachu stanu, wspomina o prawdopodobnym zaprzeczeniu.

— Dokumenty CIA i Białego Domu dotyczące tajnej interwencji politycznej w wyborach w Chile w 1964 roku zostały odtajnione. Szef Wydziału Zachodniej Półkuli CIA, J.C. King, zalecił, aby fundusze na kampanię “były dostarczane w sposób umożliwiający (Eduardo Frei Montalva, prezydent Chile) wnioskowanie o pochodzeniu funduszy ze Stanów Zjednoczonych, a jednocześnie pozwalający na wiarygodne zaprzeczenie“.

— Akta szkoleniowe tajnej “Operacji PBSuccess” CIA dla zamachu stanu w Gwatemali w 1954 roku opisują wiarygodne zaprzeczenie. Według Archiwum Bezpieczeństwa Narodowego: “Wśród dokumentów znalezionych w aktach szkoleniowych operacji PBSuccess i odtajnionych przez Agencję znajduje się dokument CIA zatytułowany ‘A Study of Assassination’. Ten 19-stronicowy podręcznik, będący przewodnikiem po sztuce zabijania politycznego, zawiera szczegółowe opisy procedur, narzędzi i realizacji zabójstw“. Podręcznik stwierdza, że aby zapewnić wiarygodne zaprzeczenie, “żadne instrukcje dotyczące zabójstwa nie powinny być nigdy pisane ani nagrywane”.

 

Operacje sowieckie

 

W latach 80-tych radzieckie KGB przeprowadziło OPERACJĘ INFEKCJA (zwaną również “OPERACJĄ DENVER”), która wykorzystywała wschodnioniemiecką STASI i prasę powiązaną z ZSRR do rozpowszechniania idei, że HIV/AIDS jest zaprojektowaną bronią biologiczną. STASI uzyskała wiarygodne zaprzeczenie tej operacji poprzez potajemne wspieranie biologa Jakoba Segala, którego historie zostały podchwycone przez międzynarodową prasę, w tym “liczne burżuazyjne gazety”, takie jak Sunday Express. Publikacje w krajach trzecich były następnie cytowane jako twórcy twierdzeń. W międzyczasie sowiecki wywiad uzyskał wiarygodne zaprzeczenie, wykorzystując niemiecką STASI w operacji dezinformacji.

 

Małe zielone ludziki i Grupa Wagnera

 

W 2014 r. na początku wojny rosyjsko-ukraińskiej pojawiły się “małe zielone ludziki” – oddziały bez insygniów niosące nowoczesny rosyjski sprzęt wojskowy – co The Moscow Times opisał jako taktykę wiarygodnego zaprzeczenia.

Grupa Wagnera, rosyjska prywatna firma wojskowa, została opisana jako próba wiarygodnego zaprzeczenia dla wspieranych przez Kreml interwencji na Ukrainie, w Syrii i w różnych interwencjach w Afryce.

 

Wady

 

— Jest to otwarta furtka do nadużywania władzy, ponieważ wymaga, aby strony, o których mowa, były w stanie działać niezależnie, co ostatecznie jest równoznaczne z udzieleniem im licencji na niezależne działanie.

— Zaprzeczenia są czasami postrzegane jako wiarygodne, ale czasami są dostrzegane zarówno przez media, jak i społeczeństwo.

— Wiarygodne zaprzeczanie zwiększa ryzyko nieporozumień między urzędnikami wyższego szczebla a ich pracownikami.

 

Inne przykłady

 

Innym przykładem wiarygodnego zaprzeczania jest osoba, która aktywnie unika zdobywania wiedzy o pewnych faktach, ponieważ jest dla niej korzystne, aby ich nie znać.

Na przykład prawnik może podejrzewać, że istnieją fakty, które zaszkodziłyby jego sprawie, ale decyduje się nie badać tej kwestii, ponieważ gdyby posiadał faktyczną wiedzę, zasady etyki mogłyby wymagać od niego ujawnienia faktów stronie przeciwnej.

 

Rada Stosunków Zagranicznych

 

„… rząd Stanów Zjednoczonych może czasami wymagać pewnego zaprzeczenia. Prywatne działania mogą zapewnić taką możliwość.”  – Council on Foreign Relations, str. 7, Finding America’s Voice: A Strategy for Reinvigorating U.S. Public Diplomacy [Odnaleźć głos Ameryki: Strategia ożywienia amerykańskiej dyplomacji publicznej].

 

Zastosowanie w sieciach komputerowych

 

W sieciach komputerowych wiarygodne zaprzeczanie często odnosi się do sytuacji, w której ludzie mogą zaprzeczyć przesyłaniu pliku, nawet jeśli udowodniono, że pochodzi on z ich komputera.

Czasami odbywa się to poprzez ustawienie komputera tak, aby automatycznie przekazywał niektóre rodzaje transmisji w taki sposób, że oryginalny nadawca pliku jest nie do odróżnienia od tych, którzy jedynie go przekazują. W ten sposób ci, którzy pierwsi przesłali plik, mogą twierdzić, że ich komputer jedynie przekazał go z innego miejsca. Zasada ta jest wykorzystywana w implementacji bittorrent opentracker poprzez włączenie losowych adresów IP do list peer.

W szyfrowanych protokołach przesyłania wiadomości, takich jak bitmessage, każdy użytkownik w sieci przechowuje kopię każdej wiadomości, ale jest w stanie odszyfrować tylko swoją własną, a można to zrobić tylko poprzez próbę odszyfrowania każdej pojedynczej wiadomości. Korzystając z tego podejścia, niemożliwe jest ustalenie, kto wysłał wiadomość do kogo bez możliwości jej odszyfrowania. Ponieważ każdy otrzymuje wszystko, a wynik procesu deszyfrowania jest utrzymywany w tajemnicy.

Można to również [chyba] zrobić przez VPN, jeśli host nie jest znany.

W każdym razie nie można obalić tego twierdzenia bez pełnego odszyfrowanego dziennika wszystkich połączeń sieciowych.

 

Udostępnianie plików w ramach Freenet

 

Sieć wymiany plików Freenet (Hyphanet) jest kolejnym zastosowaniem tego pomysłu poprzez zaciemnianie źródeł i przepływów danych w celu ochrony operatorów i użytkowników sieci poprzez uniemożliwienie im, a także obserwatorom, takim jak cenzorzy, dowiedzenia się, skąd pochodzą dane i gdzie są przechowywane.

 

Zastosowanie w kryptografii

 

W kryptografii szyfrowanie zaprzeczalne może być używane do opisania technik steganograficznych, w których samo istnienie zaszyfrowanego pliku lub wiadomości jest zaprzeczalne w tym sensie, że przeciwnik nie może udowodnić, że zaszyfrowana wiadomość istnieje. W takim przypadku mówi się, że system jest “w pełni niewykrywalny”.

Niektóre systemy idą dalej, takie jak MaruTukku, FreeOTFE i (w znacznie mniejszym stopniu) TrueCrypt i VeraCrypt, które zagnieżdżają zaszyfrowane dane. Właściciel zaszyfrowanych danych może ujawnić jeden lub więcej kluczy do odszyfrowania określonych informacji, a następnie zaprzeczyć, że istnieje więcej kluczy, czego nie można obalić bez znajomości wszystkich kluczy szyfrowania. Istnienie “ukrytych” danych w jawnie zaszyfrowanych danych jest wtedy zaprzeczalne w tym sensie, że nie można udowodnić ich istnienia.

 

Programowanie

 

Underhanded C Contest to coroczny konkurs programistyczny polegający na tworzeniu starannie spreparowanych defektów, które muszą być zarówno bardzo trudne do znalezienia, jak i możliwe do zaprzeczenia jako błędy po ich znalezieniu.

Źródło: Wikipedia, Plausible deniability

 

Zobacz na: Operacja Mockingbird [Przedrzeźniacz]
CIA: Trening wrażliwości [1974]
Jak zinfiltrować organizację i uczynić ją dysfunkcyjną – [Notka CIA, 1944]
Fraza „teoria spiskowa” – broń w walce informacyjnej rozpowszechniona przez CIA po 1967 roku
Dyrektywa 1/76 – Zakłócanie/Rozkład [Zersetzung]

5 eksperymentów psychologicznych, które pomagają zrozumieć współczesny świat

 

„Czyste sumienie jest pewnym znakiem kiepskiej pamięci” – Mark Twain