Dysonans poznawczy – Festinger i Carlsmith [1954]

Dysonans poznawczy – Festinger & Carlsmith 1954

Prof. Leon Festinger i psycholog Merrill Carlsmith przeprowadzili w latach pięćdziesiątych eksperyment badający zjawisko redukowania dysonansu poznawczego. W dziedzinie psychologii dysonans poznawczy to dyskomfort psychiczny odczuwany przez osobę, która ma dwa lub więcej sprzecznych przekonań, idei lub wartości. Ten dyskomfort jest wywoływany przez sytuację, w której przekonania danej osoby kolidują z nowymi dowodami, które ta osoba dostrzega.

 

 

– Zadaniem każdego z uczestników eksperymentu było przekręcenia drewnianych kołków o ćwierć obrotu, po czym proces ten powtarzają od początku, raz za razem, do momentu, gdy prowadzący eksperyment nakaże im przestać.

Było to najbardziej żmudne i nudne zadanie, jakie mogliśmy wymyślić. Naszym celem było każdego z uczestników skonfrontować z tym rutynowym zadaniem w nadziei, że na każdym z nich pozostawi takie samo, negatywne wrażenie.

W celu zgromadzenia danych eksperymentalnych stosujemy zabieg mający na celu ukrycie prawdziwego celu eksperymentu informując uczestników, że badamy zdolności motoryczne. Po zakończeniu eksperymentu uczestników poinformujemy ich o naszych prawdziwych intencjach.

– Dobrze, wystarczy. Pozwól, że powiem Tobie czego tak na prawdę eksperyment dotyczył. Otóż chcieliśmy zbadać wpływ nastawienie mentalnego na uzyskane wyniki. Połowa z uczestników eksperymentu wykonuje to zadanie “na zimno”, bez uprzedniej wiedzy o zadaniu, tak ja w Twoim przypadku, natomiast druga połowa jest informowana, że eksperyment ten będzie ciekawy i przyjemny, że będzie to duża frajda.

Na koniec mam do Ciebie nieco zaskakującą prośbę. Kolejny uczestnik czeka już na swoją kolej, ale osoba współprowadząca eksperyment nie mogła dzisiaj się pojawić, więc moja prośba czy mógłbyś zająć jego miejsce? Co więcej, najprawdopodobniej będziemy potrzebować w przyszłości osobę do pomocy. Oferuję Ci 20 dolarów tytułem honorarium za bycie do naszej dyspozycji. Czy zgadasz się na takie warunki?

– 20 dolarów? Nie na problemu.

– Oferujemy Ci 1 dolara w formie zaliczki za dyspozycyjność w przyszłych eksperymentach. Czy taka oferta Ci odpowiada?

– Tak, nie ma problemu.

– Oferujemy Ci honorarium w wysokości 20 dolarów…

Dzielimy grupę na pół – połowa uczestników otrzyma 20 dolarów za mówienie wybranej osobie, że zadanie było niesamowicie interesujące. Druga połowa natomiast za to samo polecenie otrzyma 1 dolara. Obie grupy zgodziły się na przekazywać oczywistą nieprawdę.

– Dziękuję Ci bardzo. Kolejna osoba już czeka przed gabinetem.

Uczestnik eksperymentu tak naprawdę ma do czynienia z jednym z naszych asystentów, których prawdziwym celem jest skłonienie uczestnika by jawnie zaangażował się w swoje kłamstwo.

– …kazano nam obracać jakieś kołki przez określony czas i było to dosyć interesujące.

– Tak? To dziwne, bo jeden z moich znajomych brał udział w eksperymencie w zeszłym tygodniu i to był chyba ten sam eksperyment. Powiedział, że to była straszna udręka i polecił mi unikać udziału w nim jak ognia.

– Może znajomy się myli, może to był inny eksperyment, bo ten był całkiem zabawny. Miałem wrażenie, że to jest jakieś zadanie logiczne z tymi kołkami i starałem się je rozpracować, ale nie udało mi się. Może ty będziesz miał więcej szczęścia.

– Na czym to dokładnie polega?

– Cóż, kręcenie kołkami i pokrętłami, za każdym razem w ten sam sposób. To tyle. To było całkiem interesujące zadanie.

– Mieliście za zadanie znaleźć rozwiązanie…

Osoba badana z grupy nagrodzonej 1 dolarem stara się równie mocno zachęcać rozmówce wbrew prawdzie, podobnie jak osoba otrzymująca 20 dolarów, ale która z nich naprawdę uwierzy w to co mówi?

– Inne teorie przewidują, że osoba, której zapłacono najwięcej będzie najbardziej zmotywowana do głoszenia z entuzjazmem jak to nie interesujące było to – w istocie nudne – zadanie i zarazem sama uwierzy w tę oczywistą nieprawdę.

Teoria dysonansu poznawczego przewiduje dokładnie odwrotną sytuację.

Osoba, która otrzymała 20 dolarów ma pełną świadomość, że zadanie jest nudne, ale jednocześnie jest przekonana, że posiada wystarczające uzasadnienie by twierdzić inaczej.

– Czego nauczyłeś się na podstawie tego eksperymentu?

– Czego się nauczyłem? Raczej niczego.

– Czy zadanie eksperymentalne z kołkami sprawiało tobie przyjemność?

– Raczej nie. Szczerze mówiąc, było strasznie nudne.

– Jak natomiast wygląda sytuacja w przypadku osoby wynagrodzonej 1 dolarem?

 

Ona również zdaje sobie sprawę, że zadanie było nudne, ale trzyma w umyśle dwie sprzeczne myśli jednocześnie. Co więcej, przekonana jest, że nie została należycie wynagrodzona za kłamanie odnośnie interesującego charakteru zadania.

Ta osoba odczuwa dysonans (poznawczy). Za każdym razem efekt jest taki sam – osoba taka redukuje dysonans poprzez zmianę swojego zdania odnośnie nudnego charakteru zadania.

– Czego nauczyłaś się podczas tego eksperymentu?

– Początkowo sądziłam, że niewiele z niego wyniosłam, ale kiedy już zaangażowałam się doszłam do wniosku, że jest całkiem ciekawy. Po jakimś czasie szło mi coraz lepiej.

– Czy zadanie manualne sprawiało ci przyjemność?

– Tak, było interesujące.

– Czy jesteś gotowa ponownie wziąć udział w podobnym eksperymencie?

– Myślę, że tak.

 

Zobacz na: Eksperci i opinia publiczna.
5 eksperymentów psychologicznych, które pomagają zrozumieć współczesny świat
Ogłupianie świata szkolnictwem – John Taylor Gatto
Dlaczego szkoły nie edukują – John Taylor Gatto, 1990
Nauczyciel Sześciu Lekcji – John Taylor Gatto

 

Dysonans poznawczy – Festinger i Carlsmith [1954]